Kapsaicyna
Kapsaicyna jest to organiczny związek chemiczny, alkaloid
odpowiedzialny za ostre, piekące odczucie w jamie ustnej wywołane zjedzeniem,
np. papryki chili. Związek ten działa na receptory bólu powodując uczucie
pieczenia i ostrości w jamie ustnej.

Kapsaicyna i jej pochodne kapsaicynoidy nie rozpuszczają się
w wodzie, lecz tylko w alkoholach i tłuszczach. Ze względu na to, że większość
ostrych potraw zawdzięcza swój pikantny smak właśnie tym związkom, próby
zakończenia uczucia pieczenia w jamie ustnej po ich spożyciu, przy pomocy picia
płynów powszechnie stosowanych do gaszenia pragnienia albo płukaniu jamy ustnej
wodą nie dają oczekiwanego efektu. Można je porównać do próbowania sprania
tłustych plam z odzieży za pomocą wody bez żadnego detergentu. O wiele lepsze
efekty zakończenia pieczenia można uzyskać przez płukanie ust dowolnym, ciekłym
tłuszczem roślinnym lub wypicie szklanki tłustego mleka. Alkohol okazuje się
również skuteczny, jednak alkohol sam w sobie również może wywołać dyskomfort w
jamie ustnej, przez co może potęgować w pierwszej fazie po jego spożyciu
odczucie ostrości.
Wiele pikantnych potraw wzmaga pocenie się ciała, a samo
pocenie może służyć zmniejszeniu temperatury ciała. Dlatego tez ostra dieta
jest charakterystyczna dla krajów o gorącym klimacie, gdzie często można
spotkać rożnego rodzaju pikantne sosy. Jednak podczas pocenia ciało się odwadnia
przez co organizm reaguje na ostre potrawy większym pragnieniem.
Kapsaicyna, a zdrowie.
Pikantny
smak stymuluje wydzielanie śliny w jamie ustnej, pobudza apetyt i pracę
narządów wewnętrznych. Oczyszcza jamę ustną oraz zatoki, produkując wydzielinę
z nosa i łzy, przeciwdziała pasożytom i zarazkom. Jednak w nadmiarze powoduje
wycieńczenie organizmu, chudnięcie, stany zmęczenia, pragnienia, zgagi,
impotencję, wymioty, biegunki, zawroty głowy i dreszcze.
Palące
właściwości tego związku organicznego oddziałują bezpośrednio na neurony układu
nerwowego. Pieczenie i ból, które wywołują, przypominają te, które towarzysza
jedzeniu zbyt gorących potraw. Kapsaicyna, przede wszystkim ta zawarta w
pożywieniu nie wywołuje żadnych skutków ubocznych. Nie niszczy tkanek, a
jedynie je pobudza.
Niektóre
badania przypisują kapsaicynie właściwości przeciwbólowe oraz znieczulające.
Bardzo często stanowi składnik maści i preparatów łagodzących bóle stawów oraz
mięśni. Zawarty w nich ekstrakt pochodzi głównie z papryki chili.
Ale
czy ostre jedzenie jest dobre/właściwe dla nadciśnieniowców? Skoro upały nie są
dla nich dobre, bo schładzanie organizmu mocno obciąża układ krążenia, to ostra
potrawa po której człowiek się poci też nie, bo też mocno obciąża układ
krążenia.
Spożywanie
kapsaicyny w potrawach pomaga niektórym nałogowym palaczom w rzuceniu palenia,
jednak można się od niej tak samo uzależnić.
Kapsaicyna, jako broń.
Mimo że jest powszechnie stosowana to, w dużych ilościach
może być bardzo niebezpieczna. Kapsaicyna jest stosowana w niezabijającej broni
chemicznej – rozmaitych aerozolach i proszkach, np. gaz pieprzowy służących do
rozganiania tłumów lub samoobrony. Na kapsaicynę szczególnie powinny uważać
osoby z astmą oskrzelową (należy unikać kontaktu substancji z wrażliwymi
częściami ciała). W dużych ilościach substancja ta jest bardzo silną trucizną.
Jej przedawkowanie powoduje sinienie skóry oraz silne konwulsje. Na szczęście
ilości kapsaicyny zawarte w pożywieniu są tak małe, że zatrucia zdarzają się niezwykle
rzadko.
Skala Scovielle’a.
Dopuszczalne normy i bezpieczne dla człowieka stężenie
kapsaicyny określa tzw. skala Scovielle'a (SHU). Służy ona do oceny ostrości
danej przyprawy lub potrawy. W przypadku czystej kapsaicyny jej ostrość ocenia
się 15.000.000-16.000.000 SHU, gdy gaz pieprzowy ma zaledwie
5.000.000-5.300.000, sos Tabasco 2.500-5.000 SHU. Bezpieczna dla człowieka
dawka nie powinna przekraczać 1-2 miligramów kapsaicyny na kilogram żywności.
Kapsaicyna, a żywność.
Kapsaicyna
jest przede wszystkim stosowana jako dodatek nadający żywności pikantny smak. W
małych stężeniach, stosowanych w przemyśle spożywczym związek ten jest uznawany
za nieszkodliwy. Używana jest jako barwnik oraz przyprawa w produktach takich,
jak: krojone sery, sery topione, zapiekanki z kurczakiem oraz różnego rodzaju
zupy. Jest również składnikiem karmy dla drobiu.
Czystej
kapsaicyny nie można jednak nabyć jako przyprawy, ze względu na jej toksyczność
w większych dawkach. Jest ona jednak często stosowana przez producentów sosów,
przypraw oraz gotowej żywności, gdyż syntetyczna kapsaicyna jest znacznie
tańsza od sproszkowanej papryki chili. Produkcja żywności z użyciem czystej
kapsaicyny wymaga jednak bardzo drobiazgowej kontroli jej dozowania. Dodawanie
kapsaicyny do żywności zostało zakazane przez Unię Europejską, jednak
może być ona obecna np. w ekstrakcie z papryki (E160c). Po bardzo ostrych
sosach, których na szczęście nie można dostać w zwykłych sklepach, niektórzy
ludzie tracą przytomność.
Kapsaicyna, jako sposób na odchudzanie.
Szczególną
uwagę powinny na nią zwrócić osoby dbające o linie lub chcące pozbyć się, kilku
zbędnych kilogramów. Niektóre badania naukowe przypisują kapsaicynie oraz innym
przyprawom korzennym właściwości odchudzające. Zdaniem badaczy kapsaicyna
zawarta, np. w papryce bardzo szybko rozgrzewa, dzięki czemu organizm zmuszony
jest do spalania dodatkowych kalorii. Pod jej wpływem metabolizm zwiększa się o
ok. 10 proc.
Dodatkowo,
ta należąca do alkaloidów substancja znacznie zmniejsza uczucie głodu. W
podobny sposób działają również pieprz, kurkuma oraz imbir.